Mali Yönetim Yasası ve bütçe


BİZE GÖRE / Veysi Seviğ





"Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol" Yasası'nın 12'nci maddesi gereği olarak genel yönetim kapsamındaki idarelerin bütçeleri; merkezi yönetim bütçesi, sosyal güvenlik kurumları bütçeleri ve mahalli idareler bütçeleri olarak hazırlanır ve uygulanır.


Genel bütçe; devlet tüzelkişiliğine dahil olan ve söz konusu yasaya ekli cetvelde yer alan kamu idarelerinin bütçeleridir.


"Merkezi Yönetim Bütçe Yasası" merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin gelir ve gider tahminlerini gösteren bunların uygulanmasına ve yürütülmesine yetki ve izin veren yasadır.


Yasal düzenleme gereği olarak Maliye Bakanlığı, merkezi yönetim bütçe yasa tasarısının hazırlanmasından ve bu amaçla ilgili kamu idareleri arasında koordinasyonun sağlanmasından sorumludur.


Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanması süreci; Bakanlar Kurulu'nun mayıs ayının sonuna kadar toplanarak kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından hazırlanan orta vadeli programı kabul etmesiyle başlar. Orta vadeli program aynı süre içersinde Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girer.


Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından hazırlanan 2006-2008 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program 2005-8873 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile kabul edilmiş ve yayımlanmış bulunmaktadır. (31.05.2005 gün ve ikinci mükerrer sayı: 25831 Resmi Gazete)


Söz konusu Orta Vadeli Program'da vergi politikasının temel amacı olarak "büyüme ve istihdam politikalarını destekleyici, kayıt dışı ekonomiyi azaltıcı aynı zamanda makroekonomik politikalarla uyumlu, etkin ve basit bir vergilendirme sisteminin oluşturulması" öngörülmüştür.


Buna göre;


Özel girişimcilerin uzun vadeli planlama yapmalarını sağlamak ve öngörülebilirliği artırmak amacıyla vergi politikalarında istikrar esas olacaktır.


. Gelir vergisi başta olmak üzere, vergi yasalarında yer alan istisna, muafiyet ve vergi indirimi hükümleri, ekonomik ve sosyal politikalar çerçevesinde yeniden değerlendirilerek, vergi mevzuatı sadeleştirilecektir.


. Mali aracılık faaliyetleri üzerindeki vergi yükünün düşürülmesi politikası çerçevesinde, banka ve sigorta muameleleri vergisinde 2007 yılında indirim yapılacaktır.


. Gelir vergisinin yapısının iyileştirilmesi ve basitleştirilmesi amacıyla vergi dışı ücret unsurları vergi kapsamına alınacaktır.


. Kurumlar vergisi sistemi gözden geçirilerek, daha sade, etkin ve AB uygulamalarına paralel bir sistemin getirilmesi amacıyla yapılacak çalışmalar en kısa sürede sonuçlandırılacaktır.


. Kamu maliyesindeki gelişmeler de dikkate alınarak, kurumlar vergisinde oran indirimine 2006 ve 2007 yıllarında devam edilecektir.


. Finansal araçlar üzerinden alınan vergilerin uyumlaştırılmasına ilişkin düzenleme 2006 yılı başından itibaren uygulanmaya başlanacaktır.


. Yerel yönetimlerin öz gelirlerinin artırılmasına ilişkin düzenlemeler hayata geçirilecektir.


Ülkemizde 2006 mali yılı bütçe tasarısı, bu bağlamda Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Yasası hükümlerine uygun olarak hazırlanmış bulunmaktadır.


Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan bütçe yasa tasarısı gerekçesinde üç yıllık vergi gelirleri tahminine yer verilmiştir.


Kısa ve öz bir ifade ile 2006 yılında konsolide bütçeden merkezi yönetim bütçesine geçilmektedir. Vergi gelirlerinden, mahalli idarelere ve fonlara aktarılması öngörülen tutarlar bütçe içersinde yer almaktadır.


Oysa ülkemizde giderek azalan yükümlü üzerinde yoğunlaşan vergi baskısı değişik yakınmalara neden olmaktadır. Gerçekte bu bağlamda dikkate alınan vergi yükü rakamları belli kesimin katlandığı fedakarlığın oransal olarak genelleştirilmesinin sonucu niteliğindedir.


Ülkemizde beyannameli mükellef sayısına göre yaklaşık her 40 kişiden bir kişi gelirini beyan etmektedir.


Son yıllarda ülkemizde vergi yükü giderek artmaktadır. Aşağıdaki tabloda 2004-2006 yıllarında brüt ve net vergi gelirleri yer almaktadır.





Brüt ve net vergi gelirleri 2000-2006


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006


Brüt vergi gelirleri 24.58 26.16 23.70 25.20 26.25 27.22 27.13


Mahalli idare payları 2.61 2.95 1.73 1.50 1.87 2.05 2.07


- Belediye payı 1.64 1.84 1.00 0.86 1.08 1.07 1.08


- İl özel idareleri payı 0.30 0.34 0.19 0.19 0.20 0.21 0.22


- Büyükşehir belediye payları 0.67 0.77 0.54 0.46 0.59 0.77 0.78


Fonlara ayrılan paylar 0.86 0.69 0.29 0.06 0.56 0.51 0.50


Ret ve iadeler 1.09 1.45 1.81 2.08 2.59 2.60 2.64


Vergi gelirleri (iade dahil) 21.10 22.52 21.68 23.64 23.82 24.67 24.56


Net vergi gelirleri (iade hariç) 20.01 21.07 19.87 21.56 21.24 22.07 21.92


Kaynak: Maliye Bakanlığı.


Türkiye kişi başına ödemekle yükümlü bulunduğu vergi açısından OECD ülkeleri içerisinde bu durumda Meksika'nın önüne geçmektedir.


Aşağıdaki tabloda 2000-2006 yıllarında yeni uygulamaya göre brüt-net vergi gelirleri dağılımı yer almaktadır.





Brüt ve net vergi gelirleri 2000-2006


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006


Brüt vergi gelirleri 30.869 46.165 65.188 89.893 111.335 132.043 146.449


Mahalli idare payları 3.283 5.213 4.747 5.362 7.941 9.942 11.180


- Belediyeler payı 2.059 3.251 2.758 3.052 4.590 5.170 5.815


- İl özel idareleri payı 378 597 515 675 857 1.030 1.165


- Büyükşehir belediye payları 846 1.365 1.474 1.635 2.494 3.742 4.200


Fonlara ayrılan paylar 1.083 1.216 810 216 2.356 2.450 2.699


Ret ve iadeler 1.374 2.555 4.984 7.406 10.968 12.610 14.250


Vergi gelirleri (iade dahil) 26.503 39.736 59.631 84.315 101.038 119.651 132.570


Net vergi gelirleri (iade hariç) 25.129 37.181 54.647 76.909 90.070 107.041 118.320


Kaynak: Maliye Bakanlığı.





Yeni uygulamanın bir anlamda vergi gelirlerinin paylaşımını göstermesi açısından daha kolay değerlendirilmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca toplanan vergilerden ret ve iade yoluyla tekrar bir kısım yükümlüye geri dönen miktarları izlemek mümkün olacaktır. Buna göre ülkemizde bazı yükümlüler vergi yükü ortalamasının üzerinde vergi öderken, bazıları kayıt dışı kalabilmekte, yine bir kısım yükümlü ise çeşitli yöntemlerle haksız yere vergi iadelerinden yararlanabilmektedir.