STANDART MALİYET YÖNTEMİ UYGULAMASI VE MUHASEBESİ

[Hüseyin URAY]

TEKDÜZEN HESAP PLANI'NDA STANDART
MALİYET YÖNTEMİ UYGULAMASI
<H1 align=right>Cemal ÇAKICI </H1>
<H2 align=right>M.Ü.İ.İ.B.F. İşletme Bölümü</H2>
Araştırma Görevlisi
<H1>GİRİŞ</H1>


Maliye Bakanlığı tarafından 26.12.1992 tarihinde yayınlanması ve 01.01.1994 tarihinden itibaren kullanımına zorunlu olarak başlanmasına rağmen; Tekdüzen Hesap Planı hakkındaki tartışmalar hala sürmektedir. Bu konudaki tartışmaların büyük bir kısmı da Tekdüzen Hesap Planı'nın maliyet muhasebesine ilişkin bölümleri üzerinde yoğunlaşmaktadır.


Tekdüzen Hesap Planı'nda fiili veya önceden belirlenen maliyet yöntemleri olarak bilinen herhangi bir maliyet yöntemi benimsenmemiş olup, bu konuda kullanıcıya geniş bir esneklik tanınmıştır.


Bu çalışmada; Tekdüzen Hesap Planı'nın, standart maliyet yöntemine göre uygulanabilir olup olmadığının incelenmesi, varsa eksiklik, aksaklık ve yanlışlıkların ortaya çıkarılması ve giderilmesine yönelik bir öneri getirilmesi amaçlanmıştır.


1. STANDART MALİYET YÖNTEMİNİN TANIMI VE AMAÇLARI


Standart maliyetlerde belirli koşulların gerçekleşmesi durumunda maliyetlerin ne olması gerekeceği araştırılır(1). Buna göre, geçmiş tecrübeleri ve bu arada denetlenmiş deneyleri kullanan ve bilimsel incelemelere dayanılarak önceden saptanan maliyetler standart maliyetler olarak tanımlanır. Standart maliyetler geleceğe dönük olması nedeniyle fiili maliyetlerden; "olması beklenen" değil, "olması gereken" maliyetlere işaret ettiği için tahmini maliyetlerden ayrılır(2).


Standart maliyetlerin amaçlarını ise şöyle sıralayabiliriz(3):


- İşletme faaliyetlerini geliştirmek ve yeterliliğini ölçmek,


- Üretim giderlerini kontrol altında tutmak ve düşürmek,


- Maliyet sapması işlemlerini basitleştirmek,


- Gerçek ve standart maliyet arasındaki farklara dikkati çekerek işletmede maliyet bilincini yaratmak,


- Üretimin arttırılması işleminde tasarruf sağlamak,


- Mal ve hizmetlerin satış fiyatlarını saptamak,


- Performans değerlemesini yapmak,


Yöneticilerin işletmeye uygun bütçe ve faaliyet planları hazırlamasını zorunlu kılmak.


2. TEKDÜZEN HESAP PLANI'NDA STANDART MALİYET


YÖNTEMİNE İLİŞKİN HESAPLAR


Standart maliyet yönteminin amaçlarına hizmet eden bir kayıt düzeninin oluşturulabilmesi için Tekdüzen Hesap Planı'nda 7/A seçeneği olarak sunulan hesaplar yeterlidir. 7/A seçeneğinde yer alan hesap grupları şöyledir(4):


70 Maliyet <B style="COLOR: black; : #99ff99">Muhasebesi[/B] Bağlantı Hesapları


71 Direkt İlk madde ve Malzeme Giderleri


72 Direkt İşçilik Giderleri


73 Genel Üretim Giderleri


74 Hizmet Üretim Maliyeti


75 Araştırma ve Geliştirme Giderleri


76 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri


77 Genel Yönetim Giderleri


78 Finansman Giderleri


Yukarıda sıralanan her bir hesap grubu ise kendi içerisinde gider hesapları, gider yansıtma hesapları ve <B style="COLOR: black; : #a0ffff">fark[/B] hesapları şeklinde üçlü bir ayırıma tabi tutulmuştur. Buna göre standart maliyet yönteminin kullanılması halinde, önceden belirlenen giderler yansıtma hesaplarında; gerçekleşen giderler gider hesaplarında ve önceden belirlenen giderler ile gerçek giderler arasındaki farklar ise <B style="COLOR: black; : #a0ffff">fark[/B] hesaplarında izlenecektir.


3. UYGULAMA


Bilim San. ve Tic. A.Ş. (b) mamulünün üretim ve satışı ile uğraşmaktadır. İşletmenin üretim kapasitesi 6.000 adet 1 yıl ya da 492.000 DİS (5) /yıl olup, kapasitenin ancak % 50'si kullanılabilmektedir.


3.1. Birim Maliyet Standartları


Dolaysız madde 500 adet x 12.000.-TL = 6.000.000.-TL/Adet


Dolaysız işçilik 82 DİS x 26.000.-TL = 2.132.000.-TL/Adet


G.Ü.G.(6) 82 DİS x 16.500.-TL = 1.353.000.-TL/Adet


(b) mamulü birim standart maliyeti 9.485.000.-TL/Adet



Genel üretim giderlerinin bütçelenmiş yıllık tutarı 4.059.000.000 liradır.


3.2. Faaliyetlerin Gerçekleşmesi ve Standart Maliyetlerin Belirlenmesi


Ocak 1994 döneminde 300 adet (b) mamulü üretilmiş ve bunlardan 250 adeti birim fiyatı 15.000.000 liradan açık hesap yoluyla satılmıştır. Bu durumda öncelikle üretimin standart maliyeti ve sonrasında satış tutan aşağıdaki gibi kayıt edilmelidir:






/


151 YARIMAMULLER-ÜRETİM 2.845.500.000.-


711 DİREKT İLKMADDE VE
<UL>


MALZ. YANSITMA 1.800.000.000.-[/list]
<UL>


721 DİREKT İŞÇİLİK GİD. YANSITMA 639.600.000.-[/list]
<UL>


731 GENEL ÜRETİM GİDER. YANSITMA 405.900.000.-[/list]


300 Adetx9.485.000.-TL/Adet






/


152 MAMULLER 2.845.500.000.-


151 YARIMAMULLER-ÜRETİM 2.845.500.000.-






/


620 SATILAN MAMULLER MALİYETİ 2.371.250.000.-


152 MAMULLER 2.371.250.000.-


250 Adetx9.485.000.-TL/Adet / ____________________________________


/






100 KASA 562.500.000.-


120 ALICILAR 3.750.000.000.-


600 YURTİÇİ SATIŞLAR 3.750.500.000.-


391 HESAPLANAN KD~T 562.500.000.-


250 Adetxl5.000.000.-TL/Adet






/



3.3. Gerçek Maliyetlerin Belirlenmesi


Ocak 1994 döneminde üretimi gerçekleştirmek için 140.000 adet dolaysız madde ve 25.000 saat dolaysız işçilik kullanıldığı belirlenmiştir. Bununla birlikte dolaysız madde maliyeti 1.750.000.000. lira; dolaysız işçilik maliyeti 687.500.000 lira ve genel üretim giderleri 362.500.000 lira olarak gerçekleşmiştir: Gerçekleşen giderlere ilişkin muhasebe maddesi şöyle olmalıdır:






/


710 DİREKT İLKMADDE VE


MALZEME GİDER 1.750.000.000.-


720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ 687.500.000.-


730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 362.500.000.-


150 İLKMADDE VE MALZEME 1.750.000.000.-


381 GİDER TAHAKKUKLARI 1.050.000.000.-






/


3.4. Farkların Belirlenmesi



3.4. 1. Dolaysız Madde (DM) Farklarının Belirlenmesi



DM. Miktar Farkı = (Gerçek Mikt. - Std. Miktar) x Std. <B style="COLOR: black; : #ffff66">Fiyat[/B]


DM. Miktar Farkı = (140.000 Ad.-(300 Ad.x500 Ad.)x12.000.-


DM. Miktar Farkı = 120.000.000.-TL. Olumlu


DM. <B style="COLOR: black; : #ffff66">Fiyat[/B] Farkı = (Gerçek <B style="COLOR: black; : #ffff66">Fiyat[/B]-Std. <B style="COLOR: black; : #ffff66">Fiyat[/B])x Gerçek Miktar


DM. <B style="COLOR: black; : #ffff66">Fiyat[/B] Farkı = (12.500.- -12.000.-) x 140.000 Ad.


DM. <B style="COLOR: black; : #ffff66">Fiyat[/B] Farkı = 70.000.000.-TL Olumsuz






/


711 DİREKT İLKMADDE VE


MALZEME YANSITMA 1.800.000.000.-


712 DİREKT İLKMADDE VE MALZ.


<B style="COLOR: black; : #ffff66">FİYAT[/B] FARKI 70.000.000. –


710 DİREKT İLKMADDE VE


MALZ. GİD. 1.750.000.000.-


7103 DİREKT İLKMADDE VE MALZ.


MİKTAR FARKI 120.000.000.-






/


3.4.2. Dolaysız İşçilik (Dİ) Farklarının Belirlenmesi


Dİ. Süre (Zaman) Farkı = (Gerçek Zaman-Std. Zaman)xStd.Ücret


Dİ. Süre (Zaman) Farkı = (25.000 DİS.-(300 Ad.x82 DİS.) x 26.000.-


Dİ. Süre (Zaman) Farkı = 10.400.000.-TL. Olumsuz


Dİ. Ücret Farkı = (Gerçek Ücret-Std. Ücret)xGerçek Zaman


Dİ. Ücret Farkı = (27.500.- -26.000.-)x 25.000 DİS.


Dİ. Ücret Farkı = 37.500.000.-TL Olumsuz






/


721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ


YANSITMA 639. 600. 000. -


722 DİREKT İŞÇİLİK ÜCRET


FARKLARI 37.500.000.-


723 DİREKT İŞÇİLİK SÜRE(ZAMAN)


FARKLARI 10.400.000.-


720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ 687.500.000.-






/



3.4.3. Genel Üretim Giderleri Farklarının Belirlenmesi



G.Ü.G. Bütçe Farkı = Gerçekleşen - Bütçelenen


G.Ü.G. Bütçe Farkı = 362.500.000.- - 338.250.000.-


G.Ü.G. Bütçe Farkı = 24.250.000.-TL Olumsuz


G.Ü.G. Verimlilik Farkı = (Gerçek Zaman- Std.Zaman)xStd.Yük. Oranı


G.Ü.G. Verimlilik Farkı = (25.000 DİS - 24.600 DİS)x 16. 500.-TL. /DİS.


G.Ü.G. Verimlik Farkı = 6.600.000.-TL. Olumsuz


G.Ü.G. Kapasite Farkı = (Gerçek Zaman-Kapasite Zamanı)xStd. Yük. Oranı


G.Ü.G. Kapasite Farkı = (25.000 DİS - 20.500 DİS) x 6.500.-TL/DİS.


G.Ü.G. Kapasite Farkı = 74.250.000.-TL Olumlu






/


731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ


YANSITMA 405.900.000.-


732 GENEL ÜRETİM GİD. BÜTÇE


FARKLARI 24.250.000.-


733 GENEL ÜRETİM GİD. VERİM-
<UL>


LİLİK FARKI 6.600.000.-[/list]


730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 362.500.000.-


734 GENEL ÜRETİM GİD. KAPASİTE
<UL>


FARKLARI 74.250.000.-


[/list]


/


3.5. Farkların Giderilmesi (Düzeltilmesi)



Ocak'94 döneminde meydana gelen 300 adetlik (b) mamulünün standart maliyeti ile gerçek maliyeti arasındaki farkın giderilmesi yani "152 Mamuller" ile "620 Satılan Mamuller Maliyeti" hesaplarına yansıtılması gerekmektedir.


Toplam Maliyet Farkı = Gerçek Maliyet-Standart Maliyet


Toplam Maliyet Farkı = 2.800.000.000.- 2.845.500.000.-


Toplam Maliyet Farkı = 45.500.000.-TL Olumlu


Birimde Maliyet Farkı= 45.500.000.-/300 Ad.=151.666,67TL/ Adet Olumlu














/


713 DİREKT İLKMADDE VE MALZ.


MİKTAR FARKI 120.000.000.-


734 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ


KAPASİTE FARKI 74.250.000.-


152 MAMULLER 7.583.334.-


620 SATILAN MAMULLER MALİYETİ 37.916.666.-


712 DİREKT İLKMADDE VE MALZ.
<UL>


<B style="COLOR: black; : #ffff66">FİYAT[/B] FARKI 70.000.000.-[/list]


722 DİREKT.İŞÇİLİK ÜCRET FARKLARI 37.500.000.-


723 GENEL IŞÇILIK SÜRE (ZAMAN)


FARKLARI 10.400.000.-


732 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ


BÜTÇE FARKI 24.250.000.-


733 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ


VERİMLİLİK <B style="COLOR: black; : #a0ffff">FARK[/B]. 6.600.000.-






/


4. SONUÇ VE ÖNERİLER


Tekdüzen Hesap Planı'nın 7/A seçeneği standart maliyet yöntemine uygun bir kayıt düzenine imkan vermektedir. Bununla birlikte 7/A seçeneği içerisinde yer alan yansıtma ve <B style="COLOR: black; : #a0ffff">fark[/B] hesapları sadece önceden belirlenen maliyet yöntemlerinin (standart maliyet, tahmini maliyet) uygulanması halinde bir anlam ifade etmekte olup; fiili maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda yansıtma hesaplarının kullanımının hiçbir anlamı yoktur.


Ayrıca Tekdüzen Hesap Planı'nda <B style="COLOR: black; : #a0ffff">fark[/B] hesaplarına ilişkin açıklamalar yeterli değildir. Her bir <B style="COLOR: black; : #a0ffff">fark[/B] hesabının neyi ifade ettiği açıkça belirtilmediği gibi nasıl hesaplanacağına dair bir formül veya açıklamada bulunmamaktadır.


Bu itibarla yetkili organ tarafından yukarıda belirtilen sorunların giderilmesi amacıyla gerekli düzenlemeler yapılmalı ve en kısa sürede "Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği" ile yayınlanmalıdır.
<H3>DİPNOTLAR</H3>

1. <LI>PEKER, Alparslan: Modern Yönetim <B style="COLOR: black; : #99ff99">Muhasebesi[/B], Filiz Kitapevi, İstanbul, 1983, s.197.
   <LI>ÖCAL, Fikret: Yönetim <B style="COLOR: black; : #99ff99">Muhasebesi[/B] Ders Notları, M.Ü. Nihad Sayar Yayın No:401/635 , İstanbul 1985, s.68
   <LI>ALTUĞ, Osman: Maliyet <B style="COLOR: black; : #99ff99">Muhasebesi[/B], M.Ü. Nihad Sayar Yayın ve Yardım
   <LI>“Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği Sıra No: 1 “Resmi Gazete, 26.12.1992, Sayı: 21447, s.50
   <LI>Dolayısız İşçilik Saati.
   <LI>Genel Üretim Giderleri. </LI>

[suarte]

merhaba

bir restaurantta malzeme alımı yapılıyor mesela et,yağ,tuz v.s. gibi maddeler alınıp döner yapılıyor ve belli fiyattan satılıyor bununla ilgii nasıl bir muhasebe kaydı yapmam lazım bir örnek gösterir misiniz?