REKLAMASYON FATURALARININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
I- GENEL AÇIKLAMA
Satılan
mal veya hizmetin istenilen kalite standartlarına uygun olmaması
nedeniyle ortaya çıkan Reklamasyon son yıllarda özellikle tekstil
sektörü ve diğer sektörlerde sıkça karşılaşılan uygulamadır. Bir
firmanın diğerine fatura düzenlemesi biçiminde yaşanan reklamasyon
olgusu, faturalarda sadece “reklamasyon” olarak ifade edilmesine rağmen
özde çok farklı uygulamalar olabilir. Bu uygulamalar şu biçimde
sıralanabilir.
1- Reklamasyon bir ıskontodur.
2- Reklamasyon bir iadedir.
3- Reklamasyon bir tazminat veya cezadır.
Bu ihtimalleri aşağıdaki gibi incelemek mümkündür.
II- İSKONTO BİÇİMİNDE REKLAMASYON
Satılan
mal veya hizmetin istenilen kalite düzeyinde olmaması nedeni ile
alıcının indirim talep etmesi ile ortaya çıkar. Satılan malın veya
hizmetin satış bedeli üzerinden anlaşılan bir tutar üzerinde alıcı ile
satıcı anlaşarak, alıcının satıcıya indirim faturası kesmesi biçiminde
yaşanır. Ancak söz konusu indirimin bir kalitesizlik nedeni ile
yaşanmış olması gerekir. Nakit , peşin veya erken ödeme ile ortaya
çıkan “nakit ıskontosu” ile büyük miktarlarda alım yapılmasıyla ortaya
çıkan miktar ıskontosunu reklamasyon olarak düşünmemek gerekir.
Iskonto
biçiminde yaşanan reklamasyon aynı zamanda bir kalite maliyetidir.
Kalite maliyetleri içersinde bir dışsal başarısızlık maliyeti olan
“Uzlaşma-Concessions” maliyetidir.
Bu tür bir ıskonto uygulaması
kanımızca hem kurumlar vergisi mükellefleri hem de gelir vergisi
mükellefleri açısından kanunen kabul edilen bir gider özelliğindedir.
Konuyu şöyle örneklemek mümkündür;
Örnek:
a)
İşletme toplam 800.000.000 TL’lik malı yarısı peşin, yarısı kredili
olarak satmıştır. %15 KDV ayrıca peşin tahsil edilmiştir.
b) Alıcı
firma satın aldığı malları yeterli kalitede bulmamış, bu nedenle %20
reklamasyon (uzlaşma) indirimi talep etmiştir. Satıcı da bu indirimi
kabul etmiştir.
c) Alıcı borcunun kalan kısmını ödemiştir.
Çözüm:
a) Satış kaydı;
/
120 ALICILAR 400.000.000
100 KASA 520.000.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR
391 HESAPLANAN KDV 800.000.000
120.000.000

b) İndirim tutarı ve tahsilatın kaydı;
indirim tutarı 800.000.000 x % 20 =160.000.000 TL

100 KASA 216.000.000
611 SATIŞ ISKONTOLARI
191 İNDİRİLECEK KDV 160.000.000
24.000.000
120 ALICILAR 400.000.000


III- İADE BİÇİMİNDE REKLAMASYON
Reklamasyon
faturalarının iade biçiminde olması durumunda iade edilen mala ilişkin
faturaya açıklama olarak sadece “Reklamasyon” ifadesi yazmak yeterli
olmamaktadır. İade edilen malın teknik özelliklerinin ve miktarına
ilişkin açık ifadenin faturada bulunması gerekmektedir. İade edilen
malla ilgili olarak iade kaydının hem satılan “ticari mal” veya
“mamulün” maliyetine ilişkin hem de satış fiyatına ilişkin iade işlemi
yapılması gerekmektedir.
Birincisi; iade edilen mamul tümüyle değiştirilebilir veya yerine başka bir mamul verilebilir.
İkincisi; iade edilen mamul tamir edilir ve tamir edilen mamul müşteriye sağlam olarak teslim edilir.
Bu
iki durum maliyetleme tekniği ve muhasebeleştirme açısından birbirinden
farklı bir görünüm vermektedir. İki durumu ayrı ayrı ele alıp incelemek
yararlı olacaktır.
A- MAMULLERİN TÜMÜYLE YENİSİ İLE DEĞİŞTİRİLMESİ
Satılan
mamulün tümüyle yenisi ile değiştirilmesinde ortaya çıkan maliyet
kaybı, maliyet hesaplama sistemini çok fazla ilgilendirmeyip, satış
sonrası ortaya çıkan bir maliyet kaybı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu
aynı zamanda bir kalite maliyetidir ve maliyet hesaplama sistemi
dışında büyük defter ve yardımcı defter hesaplarında izlenmesi gereken
bir maliyet gideridir. Sonuçta bu maliyetin 690-Dönem Kar ve Zararı
hesabına aktarılması gereklidir.
Konuyu ancak geniş bir örnek ile açıklamak mümkün olacaktır.
Örnek
a)
Üretim işletmesi 80.000 TL’ye mal ettiği bir X mamulünü 100.000 TL. ya
peşin satmıştır. Ayrıca %15 KDV peşin tahsil edilmiştir.
b) Müşteri satın aldığı malı beğenmemiş, geriye reklamasyon olarak iade etmiştir. Yerine yeni bir mamul verilmiştir.
c)
İade edilen mamulün değeri düşük mal olarak 10.000 TL.lık bir değeri
olduğu saptanmıştır. Değeri düşen mal için karşılık ayrılmıştır.
d) İade alınan mal başka bir müşteriye 15.000 TL.ye satılmıştır. Ayrıca %15 KDV tahsil edilmiştir. (1. varsayım)
e) İade alınan malın tekrar üretimde hammadde olarak kullanılmasına karar verilmiştir. (2. varsayım)

Çözüm
a) Satış kaydı;
/
100 KASA 115.000
600 YURT İÇİ SATIŞLAR
391 HESAPLANAN KDV 100.000
15.000
/
620 SATILAN MALIN MALİYETİ 80.000
152 MAMULLER 80.000
/
b) Malın iadesi ve yerine yeni bir mamul verilmesi
/
157 DİĞER STOKLAR 80.000
620. SATILAN MALIN MALİYETİ 80.000
/
Daha
önce satılan mamulün diğer stoklar hesabında izlenmesi, satılan
mamullerin maliyeti hesabıyla karıştırılmaması gerekir. İade edilen
malın yerine yeni bir mamul verildiği için daha önce maliyet fiyatıyla
yapılan kaydın tekrar yapılması gerekir. satış fiyatı değişmediği ve
ödemede iade olmadığı için satış fiyatıyla yapılan kaydın iptal
edilmemesi gerekir.

c) Değeri düşük mal için karşılık ayrılması
80.000
TL’ye mal edilen mamulün satıldıktan sonra gerçekte 10.000 TL.
değerinde olduğu saptanmıştır. Değer düşüklüğünün nedeni üretim
aşamasındaki bir aksaklık, dağıtım kanalındaki bir arıza veya müşteri
hatası olabilir. Nedeni ne olursa olsun, bu olayda kayıp aynı zamanda
bir kalite maliyeti olarak mamulün değerinde ortaya çıkan düşmedir.
Örneğimizde (80.000 TL. - 10.000 TL.) = 70.000 TL. dır. 70.000 TL.nın
stok değer düşüklüğü karşılığı olarak ayrılması gerekmektedir.
/
654 KARŞILIK GİDERLERİ 70.000
654.030 İade Edilen Mamuller 70.000
158. STOK DEĞ. DÜŞ. KARŞILIĞI
158.001 Mam.Stok D.Düş. Kar 70.000
/
Bu
aşamada, önemli bir noktayı daha vurgulamakta yarar bulunmaktadır.
Maliyet kaybı maliyetleri olarak raporlanması gereken tutar iade edilen
mamulün satış fiyatı veya işletmeye olan maliyetinin tümü değil,
maliyetinde ortaya çıkan değer düşüklüğüdür. Bu da 654- Karşılık Gideri
Hesabının yardımcı hesabı biçiminde izlenmeli ve dönem sonunda 690-
Dönem Kar ve Zararı Hesabına devredilmelidir.

d) İade edilen malın başka müşteriye satılması
/
623 DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ 80.000
157 DİĞER STOKLAR 80.000
/
100 KASA 17.250

600. YURTİÇİ SATIŞLAR
391 HESAPLANAN KDV 15.000
2.250
Karşılığın kapatılması
/
158 STOK DEĞER DÜŞ. KARŞILIĞI 70.000
644 KONUSU KAL. KARŞILIK. 70.000
/
e) İade edilen malın tekrar üretimde hammadde olarak kullanılması
/
150 İLK MADDE VE MALZEME STOK 10.000
158 STOK DEĞER DÜŞ. KARŞILIĞI 70.000
157 DİĞER STOKLAR 80.000

710 DİREKT İLK MAD. VE MALZ. GİD. 10.000
150.İLK MAD. VE MALZ. STOK 10.000
/
Yukarıdaki
örneklerin incelenmesinden anlaşılacağı üzere maliye kaybı olarak
dikkate alınması gereken, iade edilen mamuller için değer düşüklüğü
karşılığı ayrılması durumunda, sadece ayrılan karşılık gideridir.
Uygulamada
bazı malların müşteriye tesliminden sonra hiç iade alınmadığı ve yerine
yenisinin verildiği gözlenmektedir. İade edilmesi gereken malın
nakliyesine katlanmak bile ekonomik olmamaktadır. Böyle olduğunda,
kanımızca tümüyle gider kaydedilen mallar için taktir komisyonu kararı
uygun olacaktır.
B- MAMULLERİN TAMİR EDİLEREK MÜŞTERİYE TESLİMİ
Müşteriye
teslim edildikten sonra çeşitli nedenler ile onarım amacıyla iade
edilen mamuller için çeşitli maliyet giderlerine katlanılabilir. Bu
maliyet giderleri ortaya çıkış biçimlerine göre muhasebe ve maliyet
hesaplama sisteminde dikkate alınmalıdır.
Maliyet giderlerinin olası ortaya çıkış biçimlerini şu şekilde sıralamak mümkündür.
- Garanti kapsamında tamir ve onarımlar.
- Garanti kapsamı dışında ücretsiz bakım ve onarımlar.
- Garanti kapsamı dışında ücretli bakım ve onarımlar.
Bu ihtimalleri şu biçimde açıklamak mümkündür.
C- GARANTİ KAPSAMINDAKİ TAMİR VE ONARIMLAR (YÜKÜMLÜLÜKLER)
Bu
kalite maliyetleri satış sonrası mamullere belirli süreler ile verilen
garanti kapsamında ortaya çıkan her türlü onarım, tamir veya parça
değişimine ilişkin giderlerdir. Bu tür kalite maliyetleri bu kalem
içerisinde izlenmesi gerekmektedir.
Bazı işletmeler
gerçekleştirdikleri iyi bir örgütlenme ile bu maliyet giderlerine satış
sonrası servis ağı içerisinde katlanmaktadırlar. Böyle olduğunda
üretici firma daha çok garanti kapsamındaki parça veya malzeme
maliyetine katlanmakta, bunun dışındaki işçilik ve diğer maliyet
giderleri satış sonrası servis hizmeti veren kurum veya kişiler
tarafından verilmektedir.
Bunun dışında, söz konusu onarım, tamir
veya parça değişimi işlemlerini kendi bünyelerinde çözen kuruluşlar her
türlü malzeme, işçilik ve diğer giderlerine kendileri bizzat katlanmak
zorunda kalmaktadırlar.
Bu biçimde belli bir süre tamir, bakım ve
yenileme garantisi ile yapılan satışlarda, satış sonrası garanti
şartları çerçevesinde yapılacak bakım onarım hizmetlerinin karşılığında
ortaya çıkan maliyetler, satış bedelinin bir unsuru olarak dikkate
alınması gerekmektedir. Satıcıların garanti süresi içinde ve garanti
belgesi çerçevesinde müşterilerine sağladığı tamir, bakım ve yenileme
hizmetlerine ait bedeller satış fiyatları içersinde daha önceden
vergilendirilmiş olduğundan bu hizmetlerin verilmesi sırasında ayrıca
müşteriden tahsilat yapılmayacak, fatura düzenlenmeyecek ve katma değer
vergisi hesaplanmayacaktır. Bu tür garanti kapsamındaki hizmetlerin
bedelsiz hizmet olarak kabul edilmemesi gerekir. (Şükrü Kızılot s.454)
Bu biçimde ortaya çıkan giderlerin muhasebeleştirilmesinde iki
yaklaşımdan söz edilebilir.
Birincisi;
Bu tür işletmelerde
sözü edilen maliyet giderleri bir genel üretim gideri olarak
düşünülmelidir. Bu maliyetler 730 Genel Üretim Gideri Hesabı’nın bir
alt hesabı biçiminde izlenmelidir. Sonuçta mamul maliyetini
ilgilendirmektedir. Hatta genel üretim gideri bütçesi yapılırken satış
sonrası garanti kapsamındaki maliyet giderleri de dikkate alınmalıdır.
İkincisi;
Bu
maliyetler “659 Diğer Gider ve Zararlar” hesabının bir alt hesabı
biçiminde izlenmelidir. Sonuçta üretim sonrası ortaya çıkmış bir gider
görünümündedir.
Yukarıda açıklanan özellikli durumlara ilişkin şu örnekler verilebilir.
Örnek 1:
Merkezi
İstanbul’da bulunan bir işletme tüm ülkeyi kapsayan satış sonrası
servis teşkilatını kurmuştur. İzmir servis teşkilatının talebi
doğrultusunda 40.000.000 TL.lık malzeme İzmir’e gönderilmiştir. İzmir
servis teşkilatı değiştirdiği parçaları İstanbul’daki merkeze teslim
etmiştir.
Çözüm 1:
Gönderilen parçalar İzmir’de stokta
bekletilerek veya bekletilmeden kullanılabilmektedir. Hemen
kullanıldığında üretici firma için Diğer Olağan Gider ve Zarar
görünümündedir. İzmir servis teşkilatında bir süre bekleme olduğunda;
parçalar bu süreden sonra kullanıldığında; “İzmir Stok Hesabı”ndan
ilgili hesaba aktarılmalıdır. Yukarıda açıklanan iki yaklaşıma ilişkin
muhasebe kayıtları benzer biçimde yapılabilir.
Birinci yaklaşım, Genel Üretim Giderleri hesabında izlenilmesi;
/
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 40.000.000
730.038 Garanti Kaps. Yük.
150. İLK MAD. VE MALZ. STOK
150.003 İzmir Stok Hesabı 40.000.000

İkinci yaklaşım, Diğer Olağan Gider ve Zararlar hesabında izlenilmesi.
/
659 DİĞER OLAĞAN GİD. ZAR. 40.000.000
659.038 Garanti Kapsamındaki Yük.
150 İLK MAD. VE MALZ. STOK
150.003 İzmir Stok Hesabı 40.000.000


Örnek 2:
Üretici
işletme garanti kapsamındaki onarım, tamir ve parça değiştirmeler
nedeniyle bir dönemde 10.000.000 TL’lik malzeme kullanmış, 30.000.000
TL’lik işçilik tahakkuk etmiş ve diğer giderler için 5.000.000 TL.
ödenmiştir.
Çözüm 2:
Muhasebe kaydı;
Birinci yaklaşım, Genel Üretim Giderleri hesabında izlenilmesi;
/
730 GENEL YÖNETİM GİDERİ 45.000.000
730.038 Garanti Kapsamındaki Yükümlülükler

150.İLK MAD. VE MALZ. STOK
381.GİDER TAHAKKUKLARI
100. KASA 10.000.000
30.000.000
5.000.000
İkinci yaklaşım, Diğer Olağan Gider ve Zararlar hesabında izlenilmesi.
/
659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZAR. 45.000.000
659.030 Garanti Kapsamındaki Yükümlülükler

150 İLK MAD. VE MALZ. STOK
381 GİDER TAHAKKUKLARI
100. KASA 10.000.000
30.000.000
5.000.000
D- TAZMİNAT BİÇİMİNDE REKLAMASYON
Üretilen
mal veya hizmetin alıcı tarafından tüketilmesi esnasında ortaya çıkan
zarar veya ziyan üretici firma tarafından tazmin edilmesi söz konusu
olabilir. Bu zararın tazmin esnasında zarar gören alıcı, imalatçı
firmaya tazminat biçiminde reklamasyon faturası düzenlemelidir. Sonuç
olarak hesap planında 68-Olağandışı Gider ve Zararlar grubunda
izlenmesi uygun olabilir.

IV- SONUÇ
Kesilen reklamasyon
faturasının sadece fatura üzerinde “Reklamasyon” ifadesi ile kesilmesi
son derece yetersizdir. Reklamasyonun iade mi? indirim mi? veya
tazminat mı? olduğu ifade edilmelidir. Her bir reklamasyonun muhasebe
ve vergi açısından sonuçları farklı olacaktır.

Alıntıdır ve MUHSBL arkadaşımızın sorusuna istinaden detaylı olarak anlatılmıştır.
</font>