Serbest meslek faaliyetinin temel unsurları


25/08/2005 08:53:43


BİZE GÖRE / Veysi Seviğ





Gelir Vergisi Yasası'nın 65'inci maddesinde yer alan tanımlamadan da anlaşılacağı üzere "serbest meslek faaliyeti, sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır." Bu tanımlamaya göre serbest meslek faaliyetinin üç ana unsuru bulunmaktadır. Bu unsurlar;


. Sermayeden ziyade şahsi çalışmaya, bilimsel veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanması,


. Bir işverene tabi olmaksızın kişisel sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması,


. Devamlılık göstermesi,


olarak kabul edilmiştir.


Yasal düzenleme gereği serbest meslek faaliyetini mutad meslek halinde ifa edenler serbest meslek erbabı olarak kabul edilmiş olup, mesleki faaliyetin dışında başka bir iş ile iştigal etmeleri yani uğraşmaları halinde dahi bu vasfın değişmesi söz konusu değildir.


Gelir Vergisi Yasası'nın 65'inci maddesi uyarınca "Tahkim işleri dolayısıyla hakemlerin aldıkları ücretler ile kollektif, adi komandit ve adi şirketler tarafından yapılan serbest meslek faaliyeti neticesinde doğan kazançlar da serbest meslek kazancı olarak kabul edilmiştir.


Yasa koyucu bazı faaliyet alanlarında görev alanların bu tür faaliyetlerini de serbest meslek faaliyeti olarak kabul etmiştir. Şöyle ki;


. Gümrük komisyoncuları, bilimum borsa ajan ve acenteleri, noterler, noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar,


. Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabını bir araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veyahut da sair suretle serbest meslek kazancından hisse alanlar,


. Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi komandit şirketlerde ortaklar, adi komandit şirketlerde komanditeler,


. Dava vekilleri müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticari ve mesleki işlerini takip edenler ile konser veren müzik sanatçıları,


. Vergi Usul Yasası'nın 155'inci maddesinde sayılmak suretiyle belirtilmiş bulunan ve serbest meslek erbabında işe başlamanın belirtileri olarak kabul edilen hallerden en az ikisinin oluşması halinde ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette bulunanlar,


Serbest meslek erbabı olarak kabul edilmiş olup, bu kişilerin elde ettikleri kazançlar serbest meslek kazancı olarak gelir vergisine tabi tutulmaktadır. Ancak; Vergi Usul Yasası'nın 155'inci maddesinde yer alan koşullardan en az ikisini taşımayanlar ile köylerde veya son nüfus sayımına göre belediye içi nüfusu beş bini aşmayan yerlerde faaliyette bulunan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette bulunanların elde ettikleri kazançlar gelir vergisinden müstesna tutulmuştur.


Uygulamada çoğu kez ücret niteliğinde olan bazı ödemelerin serbest meslek kazancı niteliğinde olup olmadığı konusu duraksama yaratmaktadır.


Yasal düzenleme gereği "Bilirkişilere, resmi arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma jürisi üyelerine ödenen ve sağlanan para, ayın ve menfaatler" ücret olarak kabul edilmiştir. (Gelir Vergisi Yasası Madde: 61)


Diğer yandan gelişen teknolojik ve bilimsel ortam nedeniyle serbest meslek faaliyet alanları her geçen gün genişlemekte ve bu bağlamda yapılan işin belirlenmesi aşamasında serbest meslek faaliyetinin temel üç ana unsuru bu bağlamda önem arz etmektedir.


Örneğin yasal düzenleme gereği bilgisayar programcısının bu mesleği icabı yapmış olduğu çalışma serbest meslek faaliyeti olarak kabul edilmiş bulunmaktadır. (Gelir Vergisi Yasası Madde: 18)


Gelir Vergisi Yasası'nın 18'inci maddesi özellikle kültürel açıdan bazı serbest meslek sahiplerinin elde etmekte oldukları hasılatı gelir vergisinden müstesna tutmuştur. Bu bağlamda gelir vergisinden bağışık tutulan mesleki faaliyet hasılatının her birinin kendisine özgü özelliği olup, elde edilen hasılatın bu kapsamda olması halinde gelir vergisinden müstesna tutulması söz konusu olmaktadır.