BİZE GÖRE / Veysi Seviğ





Vergi incelemelerinde başvurulan yöntemlerden birisi de randıman hesaplamalarıdır. Bu bağlamda "randıman veya verimlilik esası adı verilen yöntem; üretime sevk edilen belli miktar ve nitelikteki hammaddeden, belli üretim tekniğiyle, belli miktarda mamul üretilebileceği" gerçeğine dayanır. Bu gerçek ise, vergi ile ilgili muamelelerin gerçek mahiyetlerinin ortaya çıkmasında kanıt olarak kullanılmaya elverişli bir teknik icaptır. Dolayısıyla, randıman incelemesi sonucunda, mükellefin beyanına göre fark bulunması, defter ve beyanların gerçeği yansıtmadığını gösterir ve aksi mükellef (yükümlü) tarafından ispatlanamazsa, randıman hesaplamaları sonucu resen takdir yoluyla dikkate alınır.


Buna göre "randıman incelemesi sonucunda, mükellefin beyanına göre fark bulunması, defter ve beyanların gerçeği yansıtmadığını gösterir. Bu durum aksi ispatlanmadıkca resen takdiri gerektiren bir nedendir." (Danıştay 7'nci Dairesi E. No: 2000/6725, K. No: 2002/1544, Kızılot, Şükrü. Danıştay Kararları Cilt 7. Sf: 791-792)


Bir başka açıdan esas matrah farkının ortaya çıkarılmasında kullanılan randıman veya verimlilik esası adı verilen yöntem; üretime sevk edilen belli miktar ve nitelikteki hammaddeden, belli üretim tekniğiyle belli miktarda mamul üretilebileceğini, değişik deneyim ve araştırmalarla saptayan bir teknik icaptır. Bu nedenle de "Randıman incelemesiyle bulunan matrah farkını defter kayıtlarıyla beyannamelerin gerçeği yansıtmadığını gösterir." (Danıştay 7'nci Dairesi E. No: 2001/1487, K. No: 2004/683 Suryay Danıştay Kararları 3/A 2004/1).


Örneğin; üretimde kullanılan elektrik enerjisinden hareketle imalata sevk edilen kütlü pamuk miktarının hesaplanması mümkündür. Çünkü üretim; mamul üretmek amacıyla, gerektiğinde teknoloji kullanılarak, üretim araçlarıyla yapılan bir faaliyettir. Enerji genelde üretim faaliyetinin olmazsa olmaz öğesidir. Bu bağlamda da akılcı işletmecilik, bir birim mamulün en az enerji ile üretilmesini amaçlar. Bunun anlamı, enerjinin, üretimin gerektiği asgari ölçülerde bu işleme katılması, fazlanın israf edilmemesidir. Soruna bu açıdan bakıldığında; akılcı (rasyonel) olması gereken işletmenin, belli zaman diliminde üretimde kullandığı enerjinin, bu zaman diliminde yapmış olduğu üretimin kendi teknolojisinin gerektirdiği enerji miktarına eşit olması işin gereğidir. (Danıştay 7. Dairesi tarafından verilen E. No: 2004/4344, K. No: 2004/1042 sayılı kararın gerekçesinden nakil Süryay Yayınları 3/A, 2004/1).


Randıman incelemesinde üretimde kullanılan herhangi bir girdiden hareketle gerçek üretim miktarına ulaşılabileceği gibi, birden fazla girdiden hareketle yapılan hesaplamaların doğruluğu sağlanabilir. Bu bağlamda mevcut verilerin tümünden de yararlanılabilinir.Randıman incelemelerine yönelik olarak Katma Değer Vergisi Yasası'nın 56'ncı maddesinde yer alan "Asgari randıman oranları ve birim satış bedelleri" ile ilgili hüküm konunun özelliği açısından ayrı bir önem arz etmektedir.


Yasal düzenleme gereği olarak "Maliye Bakanlığı; imal ve inşa işlerinde, hammadde, yardımcı madde, enerji, işçilik ve benzeri ölçüleri esas alarak belli iş ve sanat kolları itibariyle asgari randıman oranları tespit etmeye, alım-satım ve hizmet işlerinde ise asgari birim satış bedellerini belirlemeye yetkilidir."


Buna göre "mükelleflerin katma değer vergisi bu oranlara ve birim satış bedellerine göre hesaplanacak katma değer vergisinden aşağı olamaz."


Uygulamada çoğu kez kayıtdışı üretimin randıman incelemesi yöntemiyle saptanabildiği gözlenmektedir. Buna karşılık randıman incelemesine esas alınacak unsurların delil özelliğinin karartılmasına yönelik olarak uygulanan tekniklere ulaşmak bazı hallerde çok zor ve hatta imkansız olabilmektedir.


İdarenin bu bağlamda yükümlü psikolojisi ile yararlanmaya çalıştığı araçları sağlıklı bir biçimde saptamaya yönelik olarak gerekli alt çalışmaları yapması kanımızca artık zorunlu hale gelmiştir.


Ülkemizde giderek artan kayıtdışı üretim, kayıt içi üretimi etkiler hale gelmiştir.


Çağdaş ve teknik gereklerle örtüşmeyen hammadde ve yardımcı madde girişlerinin saptanmasında yaşanan zorlukların aşılabilmesi için mal hareketlerinin daha ciddi bir biçimde izlenmesi zorunlu olmaktadır. Kaldı ki, uygulamada kaçak enerji kullanımı gibi başvurulan bazı yöntemler randıman çalışmalarını da olumsuz etkilemektedir.