DÜNYA GAZATESİ
Ticari defterlerin bugünü ve yarını
BİZE GÖRE / Veysi Seviğ





Vergi Usul Yasası'nın Mükellefin Ödevleri başlıklı ikinci kitabının ikinci kısmı "defter tutma" ile ilgili hükümleri içermektedir. (Madde: 171-226) Söz konusu yasanın 171'inci maddesi uyarınca yükümlüler tutacakları defterleri aşağıdaki maksatları sağlayacak şekilde düzenlemek zorundadırlar.


. Yükümlünün vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap durumunu tespit etmek,


. Vergi ile ilgili işlemleri saptamak,


. Vergi ile ilgili işlemleri belli etmek,


. Yükümlünün vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol etmek ve incelemek,


. Emanet mahiyetindeki değerler dahil yükümlünün hesap ve kayıtlarının yardımıyla üçüncü şahısların vergi karşısındaki durumlarını kontrol etmek ve incelemek,


Defter kayıtları ve belgelerin, bu maksat unsurlarından herhangi birini karşılamaması, sıhhatli bir vergi incelemesi için yetersiz sayılmasını ve kazancın tümü ile veya kısmi olarak takdirini gerektirir. Özbalcı, Yılmaz "Vergi Usul Kanunu Yorum ve Açıklamaları" Ankara/2003 Sf: 446)


Bir başka anlatımla yükümlülerin tutacakları defterlerin Vergi Usul Yasası'nın 171'inci maddesinde sayılan maksatları sağlamaması halinde inceleme sırasında bu husus aynı yasanın 30'uncu maddesinin 4 numaralı bendi uyarınca resen takdir nedeni sayılır. Dolayısıyla yükümlünün defterlerinin, doğru bir vergi incelemesine imkan vermeyecek derecede noksan, karışık ve usulsüz olması nedeniyle ihticaca salih bulunmadığı kabul edilir. Bu durum ayrıca usulsüzdür fiili olarak kabul edilerek söz konusu yasanın 352'nci maddesine göre de birinci derecede usulsüzlük cezasının kesilmesini gerektirmektedir. (Özyer, M. Ali "Vergi Usul Kanunu Uygulaması 3. baskı Aralık 2004, Sf: 264)


Vergi Usul Yasası defter tutmakla yükümlü olanları birinci ve ikinci sınıf tacir olarak iki gruba ayırmıştır.


Diğer yandan söz konusu yasal düzenleme ile defter tutmak zorunda olmayanlar ayrıca belirlenmiş bulunmaktadır. (Madde: 173) Buna göre;


. Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler,


. Gelir Vergisi Yasası'na göre kazançları basit usulde tespit edilenler,


. Kurumlar vergisinden muaf olan kamu iktisadi teşebbüsleri ile iktisadi kamu müesseseleri, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,


defter tutmakla yükümlü bulunmamaktadırlar.


Yasal düzenleme gereği olarak "istisna hükümleri" nedeniyle defter tutmak zorunda olmayan yükümlüler "...diğer vergilerden birine tabi olan ve bu vergileri götürü usulde tespit edilmeyen yükümlülerin muaf oldukları vergiler için tutacakları" defterlere etkisi olmayacaktır.


Vergi Usul Yasası tutulması zorunlu defterleri saymak suretiyle belirlemiş bulunmaktadır. Ancak Türk Ticaret Yasası Tasarı Taslağı'nın 64/6'ncı maddesinde yer alan öngörüye göre "Tutulacak defterler Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu tarafından bir tebliğ ile belirlenecektir."


Söz konusu tasarının yasallaşması halinde Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu'nun tutulmasını zorunlu gördükleri defterler ilgili ticari kuruluşlar açısından önem arz etmektedir.


Vergi Usul Yasası ile yürürlükteki Ticaret Yasası uyarınca defterlerin notere tasdik ettirilerek kullanılması gerekmektedir. (*)


Türk Ticaret Yasa Tasarısı Taslağı'na göre öngörülen hükümler çerçevesinde "defterler, üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulacaktır."


Yapılan açıklamalar çerçevesinde yeni Türk Ticaret Yasası'nın yürürlüğe girişiyle birlikte hangi defterlerin tutulacağı konusu da yeniden gündeme gelecektir.


Kanımızca Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu'nun defter tutma konusunda ileri tarihlerde alacağı kararlar Vergi Usul Yasası'nın mükerrer 257'nci maddesinde yer alan yetkinin kullanımı açısından da etkili olacaktır.


Ancak, bu günkü hali ile Türk Ticaret Yasası Tasarı Taslağı'nda yer alan düzenlemeler çerçevesinde işletme hesabı esasına göre defter tutma yöntemine müsaade eder nitelikte herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Olayın bu açıdan irdelenmesi halinde yapılması düşünülen yasal düzenleme ile "işletme hesabı" esasına göre defter tutma olanağına son verilecektir.


(*) Türk Ticaret Yasa Tasarısı'nda yer alan düzenlemede "Ticari defterlerin tümü, açılış ve kapanışlarında noter tarafından onaylanır" denilmektedir. (Tasarı md: 64/3) Söz konusu öngörüye göre "...tutulan defterlerin açılış ve kapanış onaylarının nasıl yapılacağı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nca bir tebliğ ile" belirlenecektir.