Serbest meslek erbabının avans alması hali


BİZE GÖRE / Veysi Seviğ





Serbest meslek erbabının mesleki faaliyeti sırasında avans alması veya mesleki faaliyeti ile ilgili ücretini peşin tahsil etmesi halinde, bu gelirlerini dönem hasılatı içerisine dahil edip etmiyeceği konusu uygulamada tartışma konusu yapılmaktadır.


Bilindiği üzere Gelir Vergisi Yasası'nın 67'nci maddesi uyarınca "Serbest meslek kazancı bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karşılığı olarak tahsil edilen para ve ayınlar ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildikten sonra kalan farktır.


Yasal düzenlemeğereği serbest meslek erbabı için;


. Ittıla hasıl etmeleri kaydıyla, namlarına kamu müessesesine, icra dairesine, bankaya, notere veya postaya para yatırılması.


. Serbest meslek kazancı olarak doğan alacağın başka bir şahsa temliki veya müşterisine olan borcu ile takası,


tahsil hükmündedir. Bu bağlamda temlikin yani devrin ivazlı olup olmaması, durumu değiştirmemektedir. Bir başka anlatımla, serbest meslek faaliyeti nedeniyle doğan bir alacağın bir başka şahsa devredilmesi, bu devrin karşılıksız olması durumu değiştirmemektedir.


Örneğin bir serbest meslek erbabının bu faaliyeti nedeniyle doğan bir alacağını herhangi bir nedenle başka birine devretmesi ve bu alacağı devralan kişinin borçlu nezdinde alacaklı konumuna girmesi hali dahi serbest meslek kazancının tespiti açısından tahsil hükmündedir.


Serbest meslek faaliyetinde bulunanlar açısından faaliyet gelirinin elde edilmiş sayılabilmesi için o gelir üzerinde tasarruf hakkının doğmuş olması gerekmektedir.


Serbest meslek kazancının tespiti sırasında bu nedenle hukuken tasarruf edilebilir bir gelirin doğmuş olması önem taşımaktadır. Bu aşamada gelirin doğması veyahut da hasılatın tasarruf edilebilir hale gelmesi hukuken bazı koşullara bağlanmış bulunmaktadır.


Vergi Usul Yasası'nın 236'ncı maddesi hükmü gereği olarak "Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek" ve bir örneğini müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.


Vergi Usul Yasası'nın bu hükmü serbest meslek erabının hangi hallerde serbest meslek makbuzu düzenlemek ve kullanmak zorunda olduğu hususunu hükme bağlamıştır.


Buna göre serbest meslek erbabı; yapmış olduğu iş için parayı tahsil ederken bu makbuzu düzenlemekle yükümlü olmaktadır. Tahsilat ise değişik şekillerde olabilir. Örneğin nakit, çek, senet, borca mahsup gibi.


Bir başka açıdan serbest meslek erbabı parayı tahsil etmeden veya tahsil sayılan bir şekilde tasarruf hakkını elde etmeden bu serbest meslek makbuzunu düzenleyemez.


Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere serbest meslek kazancından hasılatın elde edilmesi; tahsil edilme koşuluna bağlanmıştır. Bu durumda, yapılmış bir hizmet karşılığı henüz tahsil edilmeyip alacak halinde kalmışsa, kalan kısım hasılat olarak serbest meslek kazanç defterine kayıt edilmeyecektir. Çünkü serbest meslek kazanç defterine hasılat kaydının yapılabilmesi için söz konusu hasılatın sağlandığını gösteren ve kanıtlayan serbest meslek makbuzunun düzenlenmiş olmsı gerekmektedir.


Dolayısıyla içinde bulunulan hesap döneminde tahsil edilen ve serbest meslek makbuzu ile tahsil edilen tüm hasılatın serbest meslek kazanç defterine kayıt edilmesi gerekmektedir.


Bir hesap döneminde tahsil edilen hasılat ister örceki aylarda yapılmış işlerin karşılığı olsun, isterse gelecek aylarda yapılacak işlerin peşin alınan avansı niteliğinde bulunsun, tahsil edildiği ayın hasılatı sayılmaktadır.


Konuya ilişkin olarak Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından verilen görüşe göre de serbest meslek erbabında hasılat, tahsil edildiği veyahut tahsil niteliğinde olan bir olanağın devri halinde elde edilmiş sayılmaktadır. (Daha fazla bilgi için bakınız; "Vergi Sorunları" Şubat 2006 Sayı: 200-201)


Serbest meslek makbuzunun para tahsil edilmeden düzenlenmesi halinde dahi makbuz üzerinde yazılı bedelin serbest meslek kazanç defterin hasılatı olarak kaydı gerekmektedir.