Vergi harcamaları


BİZE GÖRE / Veysi Seviğ





Vergi harcaması kavramı; en genel anlamda standart vergi sisteminden sapmalar olarak tanımlanabilir. Bu bağlamda; vergi yasalarında yer alan bazı indirim, istisna ve muafiyetler, standart sistemin unsurları olmaları nedeniyle vergi harcamaları dışında tutulabilmektedir. 2006 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Yasası içerisinde yer alan "Vergi Harcamaları Listesi" vergi sistemimizde dört temel vergiye ilişkin potansiyel olarak vergi harcaması özelliği taşıdığı varsayılan vergi alanları dikkate alınarak düzenlenmiştir. (31.12.2005 gün mükerrer sayı 26040 Resmi Gazete)


Gelir, kurumlar, katma değer ve özel tüketim vergilerinde yer alan harcama unsurlarının maliyet tutarları, mevcut veri seti kullanılmak suretiyle "vazgeçilen gelir" yöntemiyle tahmin edilmiş olup, konusuna ilişkin olarak veri temin edilemeyenler hesaplama dışında tutulmuş bulunmaktadır.


Söz konusu listede;


. Olağanüstü Hal Bölgesi ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde İstihdam Yaratılması ve Yatırımların Teşvik Edilmesi ile Gelir Vergisi Yasası'nda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Yasa'nın 3'üncü maddesi uyarınca yasa ile tespit edilen illerde on ve üzeri işçi çalıştıran gelir ve kurumlar vergisi yükümlülerine sağlanmış olan vergisel kolaylık,


. Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Yasalarda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Yasa'nın 3 ve 4'üncü maddeleri uyarınca sağlanan kolaylıklar,


. Serbest Bölgeler Yasası ile bu bölgelerde faaliyet gösterenlere belli bir süre sınırlı olarak sağlanan bağışıklık,


. Teknoloji geliştirme bölgelerinde elde edilen kazançlara sağlanmış bulunan istisna yer almakta olup, bu istisnalara yönelik miktar hesaplamaları yapılamamıştır.


Vergi harcamalarına en geniş olanak Gelir Vergisi Yasası ile tanımlanmış bulunmaktadır. Bu bağlamda 31 ayrı konuda sağlanan vergi kolaylığına rağmen bu konulara ilişkin toplam harcama miktarı vazgeçilen kurumlar vergisinden azdır.


Yıllar itibariyle 2006 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Yasası'nda yer alan tahmini vergi harcamaları miktarı aşağıdaki tabloda vergi türlerine göre gösterilmiş bulunmaktadır. (2006 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Yasası)


Vergi harcamaları (YTL)


Yasa adı 2006 2007 2008


. Kurumlar Vergisi Yasası 5.392.703.333 5.918.000.000 6.430.000.000


. Gelir Vergisi Yasası 2.533.011.013 2.845.216.075 3.127.576.000


. Katma Değer Vergisi Yasası 436.561.000 479.017.000 520.572.000


. Özel tüketim vergisi 230.000.000 236.900.000 244.007.000


Toplam 8.592.275.346 9.000.116.075 10.322.225.000





Yukarıdaki tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı üzere miktar olarak en yüksek harcama kurumlar vergisinden bağışıklık yolu ile yapılmaktadır.


Kurumlar vergisinde harcama konusu olarak kabul edilen uygulamaları 18 ana konu üzerinde toplamak mümkündür. Şöyle ki;


. Kamu idare ve müesseseleri tarafından genel ve hayvan sağlığını korumak ve tedavi amacıyla işletilen kuruluşların kurumlar vergisinden bağışık tutulması, (KVK Md: 7/4)


. Kamu idare ve müesseseleri tarafından hükümetin veya yetkili idare mercilerin müsadesiyle açılan mahalli, milli veya milletlerarası mahiyetteki sergiler, fuarlar, panayırların vergi bağışıklığı, (KVK, Md: 7/6)


. Beden terbiyesi teşkilatına dahil derneklere veya kamu idare ve müesseseleri ile sadece idman ve spor faaliyetinde bulunan AŞ'lere tanınan vergi bağışıklığı, (KVK. Md: 7/8)


. Yaptıkları iş veya hizmet mukabilinde resim ve harç alan kamu kuruluşlarının vergi bağışıklığı, (KVK, Md: 7/10)


. İl özel idareleri, belediyeler ve köyler ile bunların teşkil ettikleri birlikler veya bunlara bağlı müesseseler tarafından işletilen su, elektrik, hava gazı ve soğuk hava deposu işletmeleri ile mezbahaların vergi bağışıklığı, (KVK, Md: 7/11)


. Köylere, köy birliklerine ve köy belediyelerine ait tarım işletmelerinin bağışıklığı, (KVK, Md: 7/12)


. Genel ve katma bütçeli dairelere ait kreş, konuk evleri ve kantinlere sağlanmış bulunan muafiyet, (KVK, Md: 7/13)


. Münhasıran verem tedavi eden sanatoryum ve prevantoryumlar ile münhasıran kanser, cüzzam ve trahom tedavi eden hastanelerin muafiyeti, (KVK, Md: 7/14)


. Kooperatif muafiyeti, (KVK, Md: 7/16)


. Özel yasalar ve sözleşmelerle bağışıklık tanınan kurumlar, (KVK, Md: 7/17)


. Basılı kağıt ve plaka satışına yönelik bağışıklık, (KVK, Md: 7/19)


. Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı'na tanınan bağışıklık, (KVK, Md: 7/20)


. Organize sanayi bölgeleri ile küçük sanayi sitelerinin altyapılarını hazırlamak ve ortak ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan iktisadi işletmelere tanınan bağışıklık, (KVK, Md: 7/25)


. Yatırım fonları istisnası, (KVK, Md: 8/4)


. Rüçhan hakkı kuponu satışı ve emisyon primi istisnası, (KVK, Md: 8/5)


. Yurtdışında yapılan inşaat, onarma, montaj işleri ve teknik hizmetlerden sağlanan ve Türkiye'de genel netice hesaplarına intikal ettirilen kazanç istisnası, (KVK, Md: 8/7)


. Eğitim ve öğrenim işletmelerinde kazanç istisnası, (KVK, Md: 8/8)


. Kurumların en az iki tam yıl süre ile aktiflerinde yer alan iştirak hisseleri ile gayrimenkullerinin satışından doğan ve sermayeye eklenmesine karar verilen kazançlarla ilgili bağışıklık, (KVK, Md: 8/12 eski geçici 28'inci madde)


. Araştırma ve geliştirme harcamaları istisnası, (KVK, Md: 14/5)


. Bağış ve yardımlar ile sponsorluk harcamaları istisnası, (KVK, Md: 14/1)


2006 yılında kurumlar vergisinden beklenen hasılat 14.756.000.000 YTL'dir. Buna karşılık aynı yıl içerisinde mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde alınmasından vazgeçilen kurumlar vergisi miktarı 5.392.703.333 YTL'dir. Bir başka anlatımla 2006 yılında alınmasından vazgeçilen kurumlar vergisi olması gereken hasılatın yaklaşık yüzde 37.5'i civarındadır.


Türkiye'de ilk defa Merkezi Yönetim Bütçe Yasası ile muhtemel vergi harcamaları konuları ve dört ana vergi açısından tahmini miktarları ile açıklanmış bulunmaktadır. Bu veriler dikkate alınarak, tahakkukundan vazgeçilen vergiler nedeniyle bağışıklıktan yararlanan kurumların bu konumları ile ekonomiye yapmış bulundukları net katkıları da hesaplamak ve değerlendirmek mümkündür. Ancak yukarıda sayılmak suretiyle belirtilen bazı bağışıklıkların sosyal hukuk devleti olmanın getirmiş olduğu zorunluluktan kaynaklandığını, yine bazı bağışıklıkların ise daha çok belli bir etkileşim sonucu yasal düzenleme haline dönüştürüldüğünü varsayım olarak kabullenmek gerekmektedir. Bu bağlamda söz konusu düzenlemeler içerisinde yer alan bir bölüm bağışıklıkların en kısa sürede kaldırılması vergi adaletinin oluşumunu sağlamak açısından zorunlu olmaktadır.