Dönem sonu iþlemleri envanter-bilanço iliþkisi


19/12/2005 09:53:43


BÝZE GÖRE / Veysi Sevið





Bilanço çok kýsa bir tanýmlama ile "bir iþletmenin belli bir tarihte sahip olduðu varlýklar ile bu varlýklarýn saðlandýðý kaynaklarý gösteren mali tablodur." Bir baþka anlatýmla bilanço, iþletmenin belli bir andaki finansal durumunu, varlýklarýný, borçlarýný ve sermayesini gösteren hukuki bir vesikadýr.


Türk Ticaret Yasasý'nýn 74'üncü maddesinde yer alan tanýmlamaya göre "Bilanço, envanterde gösterilen kýymetlerin tasnifli ve karþýlýklý olarak deðerleri itibariyle tertiplenmiþ hülasasýdýr."


Bu tanýmlamadan da anlaþýlacaðý üzere bilançonun dayanaðý "envanter"dir. Bu taným ve koþul Vergi Usul Yasasý'nýn 192'nci maddesinde yer almaktadýr.


Bilançonun dayanaðý olan envanter, bilanço gününde iþletmedeki mevcutlarý, alacaklarý ve borçlarý kati bir þekilde ve müfredatlý olarak saymak, ölçmek, tartmak ve deðerlendirmek suretiyle müfredatlý olarak tespit etmektir. (Türk Ticaret Yasasý Md: 73, Vergi Usul Yasasý Md: 186)


Envanter olmadan bilanço çýkartmak ve/veya düzenlemek mümkün deðildir.


Bilanço çýkartmadan önce yapýlacak envanter çalýþmasýnda iþletmeye dahil bulunan iktisadi kýymetlerin tümünün belirlenmesi ve envanter kapsamýna alýnmasý gerekir. Baþka bir anlatýmla envanter çalýþmasýna esas alýnan "mevcutlar, alacaklar ve borçlar iþletmeye dahil iktisadi kýymetleri ifade eder." (Türk Ticaret Yasasý Md: 73)


Ýlgililerin; iþletmenin iktisadi ve mali durumu hakkýnda mümkün olduðu kadar doðru bir fikir edinebilmeleri için envanter ve bilançolarý ticari esaslar gereðince eksiksiz, açýk ve kolay anlaþýlýr bir memleket parasýna göre tanzimi lazýmdýr. (Türk Ticaret Yasasý Md: 75)


Yasal düzenleme gereði "bütün aktifler, en çok bilanço gününde iþletme için haiz olduklarý deðer üzerinden kaydolunur. Borsada kote edilen emtia ve kýymetler o günün borsa rayicine göre ve tahsil edilemeyen veya ihtilaflý bulunanlar müstesna olmak üzere, bütün alacaklar da itibari miktarlarýna göre hesap edilir."


Vergi Usul Yasasý'nýn üçüncü kitabý "Deðerleme" baþlýðýný taþýmakta olup "deðerlemede, iktisadi kýymetlerin vergi kanunlarýnda gösterilen gün ve zamanlarda haiz olduklarý kýymetler esas tutulur." (Vergi Usul Yasasý Md: 259)


Envanter çýkartmak uzmanlýk isteyen ve titiz bir çalýþmayý gerektiren özel bir uðraþ alanýdýr.


Envanter ve bilançonun taalluk ettiði tarihe "bilanço günü" denilir. (Türk Ticaret Yasasý Md: 72) Bu nedenle "Envanter defterinde iþe baþlama tarihinde ve müteakiben her hesap döneminin sonunda çýkarýlan envanterler ve bilançolar kaydolunur ve bu tarihe bilanço günü denir." (Vergi Usul Yasasý Md: 185)


Bilanço karþýlýklý iki tablodan oluþmaktadýr. Bilançonun sað tarafýnda mevcutlar (varlýklar) paraya dönüþme hýzlarýna göre en çabuk paraya dönüþebilir olanlardan nakde dönüþme olanaðý zaman alýcý olanlara doðru sýralanmak üzere "dönen varlýklar" ve "duran varlýklar" olarak ayýrýma tabi tutularak kendi kurallarý çerçevesinde yer almaktadýr. Bilançonun pasifinde ise borçlar gösterilmektedir.


Bir baþka anlatýmla bilançonun aktif tablosunda mevcutlar ile alacaklar (ve varsa zarar) pasif tablosunda borçlar gösterilir. (Vergi Usul Yasasý Md: 192)


Bilançonun pasif tablosu olarak ifade edilen bölümde iþletme varlýklarýnýn oluþumunu saðlayan kaynaklar yer almaktadýr. Bu kaynaklarýn baþýnda "özkaynaklar" gelmektedir. Bunu takiben yabancý kaynaklar söz konusu varlýklarýn oluþumuna katký saðlamýþ olabilir. Yabancý kaynaklarýn da kendi içersinde "kýsa vadeli yabancý kaynaklar", "uzun ve orta vadeli yabancý kaynaklar" olarak ayýrýma tabi tutulmasý gerekmektedir.


Yasal tanýmlama gereði, "Aktif yekžnu ile borçlar arasýndaki fark tacirin iþletmeye tahsis ettiði ana sermayeyi teþkil eder. Ana sermaye de pasif tablosuna kaydolunur ve bu suretle aktif ve pasif tablolarýn yekžnlarý denkleþir." (Türk Ticaret Yasasý Md: 74) Bir baþka anlatýmla "Aktif toplamý ile borçlar arasýndaki fark müteþebbisin iþletmeye mevzuu özsermayeyi teþkil eder." (Vergi Usul Yasasý Md: 192)


Bazý hallerde iþletmeye konulacak en az sermaye miktarý yasal düzenleme ile belirlenmektedir. (Anonim þirketlerde en az sermaye miktarý 50 bin YTL Türk Ticaret Yasasý Md: 272, limitet þirketlerde en az sermaye miktarý 5 bin YTL (Türk Ticaret Yasasý Md: 507)


Ancak diðer kurum ve kuruluþlarda kooperatifler hariç olmak üzere en az sermaye koyma koþulu öngörülmemiþtir. Özellikle bireysel nitelikteki ticari faaliyetlerde iþletmeye tahsisi gerekli en az sermaye koþulu bulunmamaktadýr.


Gerçekte bir ticari iþe söz konusu iþin sahibi tarafýndan tahsis edilen sermaye ve bu sermayenin zaman içindeki artýþý ve artýþ kaynaklarý iþletme için hem hukuki ve hem de ekonomik açýdan önem arz etmektedir.


Gerek Türk Ticaret Yasasý ve gerekse Vergi Usul Yasasý sermaye ve özsermaye tanýmýný bilançonun aktif toplamýndan borçlarýn çýkarýlmasý suretiyle bulunacak miktar olarak belirlemiþ olup, her hal ve takdirde yedek akçeler ile k‰r özsermayenin bir unsuru olarak kabul edilmiþtir. (Türk Ticaret Yasasý Md: 74, Vergi Usul Yasasý Md: 192)Edited by: Mustafa Gülþen