09/11/2005 08:55:21


SOSYAL GÜVENLİK VE İŞ HUKUKU / İbrahim Işıklı


e-mail: ibrahimis@hotmail.com





İşverenler elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları işyerlerinde Bakanlar Kurulu'nca belirlenecek oranlarda özürlü ve eski hükümlü ile terör mağduru işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Bu kapsamda çalıştırılacak işçilerin toplam oranı yüzde altı olarak belirlenmiştir. Ancak özürlüler için belirlenecek oran, toplam oranın yarısından az olamayacaktır. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanacaktır.


2004/6976 sayılı kararda 4857 sayılı kanunun 30'uncu maddesi kapsamına giren işyerlerinde oranlar; kamu işyerlerinde özürlüler için yüzde 4, eski hükümlüler için yüzde 2 olarak; özel sektör işyerlerinde özürlüler için yüzde 3, eski hükümlüler için yüzde 1, terör mağdurları için de yüzde 1 olarak belirlenmiştir. Özel sektör işyerlerinde kalan yüzde 1'lik oran, işverenlerin tercihine göre, terör mağduru, özürlü veya eski hükümlü çalıştırma yönünde kullanılacağı hükme bağlanmıştır. Ancak, 01/01/2006'dan itibaren geçerli olmak üzere bu istihdam oranları değiştirilmiş olup, özürlüler için yüzde 3, eski hükümlüler için yüzde 1 ve terör mağdurları için yüzde 2 olarak uygulanacaktır.


İşveren çalıştırmakla yükümlü olduğu terör mağduru işçileri işyerinin bulunduğu yerdeki İş-Kur Müdürlüğü aracılığıyla sağlayacaktır. İş-Kur aracılığı olmadan terör mağdurunu işe alan özel sektör işvereninin bu durumu en geç bir ay içinde kuruma bildirmesi ve tescil ettirmesi zorunludur. Türkiye İş Kurumu aracılığı olmadan terör mağdurlarını işe alan işverenler durumu en geç bir ay içinde Türkiye İş Kurumu'na bildirmek, tescil ettirmek koşuluyla "Terör Eylemleri Nedeniyle Şehit Olan veya Çalışamayacak Derecede Malül Kalan Kamu Görevlileri ile Er ve Erbaşların Yakınlarının Malül Olupta Çalışabilir Durumda Olanların İstihdamı Hakkında Yönetmelik"ten doğan çalıştırma yükümlülüklerini yerine getirmiş sayılmaktadırlar.


İşyerinde kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar da varsa bunlar çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve ayrıca işyerindeki işçi sayısına ilave edilir. Bu hesaplama sonucunda bulunacak işçi sayısında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz. Yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür. Türkiye İş Kurumu Aylık İşgücü Çizelgesi'nde, kısmi zamanlı iş sözleşmesine göre çalışanların tamamının aylık çalışma saatleri toplamının belirtilmesi gerekmektedir.


İşveren çalıştırmakla yükümlü bulunduğu terör mağdurlarını, yükümlülüğün doğmasından itibaren yedi gün içinde niteliklerini de belirterek kurumdan yazılı olarak talep eder. İş-Kur işverenin bu talebinden itibaren en geç onbeş gün içinde niteliklere uygun gördüğü terör mağdurlarından talep sayısından az olmamak üzere temin edebildiklerini, niteliklerini belirten belgeleriyle birlikte işverene gönderir. İşveren en geç onbeş gün içinde gönderilen kişilerden uygun gördüklerini işe alır, işe alınanları ve alınmayanları alınmayış nedenlerini de belirtmek suretiyle yedi gün içinde yazılı olarak İş-Kur'a bildirir.


İş-Kur, bildirimin yapıldığı tarihten itibaren on gün içinde veya bildirim yapılmadığı takdirde işçilerin gönderiliş tarihinden itibaren otuz gün içinde terör mağduru açığının kapatılması için son olarak işverene, kayıtlı terör mağdurlarını, meslek ve öğrenim durumlarını içeren listelerle birlikte işverene göndererek işyerindeki açık kontenjanların bu listelerden veya gönderilenlerden karşılanmasını ister.


İşveren, bu şekilde gönderilenler ve/veya listelerde yer alanlar arasından seçimlerini yaparak gönderim veya listelerin bildirim tarihinden itibaren onbeş gün içerisinde açık kontenjanlarını kapatmak zorundadır. Terör mağduru olmak daha düşük ücretle çalıştırma sebebi olamaz. Bu işçiler diğer işçilere yapılan sosyal yardımlardan aynen yararlanırlar. İş sözleşmelerine veya toplu iş sözleşmelerine bu işçiler aleyhine hükümler konulamaz. İşveren herhangi bir sebeple iş sözleşmesi sona eren terör mağduru işçinin ayrılış nedenlerini onbeş gün içinde kuruma bildirmek zorundadır.


Terör Eylemleri Nedeniyle Şehit Olan Veya Çalışamayacak Derecede Malül Kalan Kamu Görevlileri ile Er ve Erbaşların Yakınlarının Malül Olupta Çalışabilir Durumda Olanların İstihdamı Hakkında Yönetmelik'in 7. maddesine göre, başvurularda, şehidin eşi, eşinin olmaması veya talepte bulunmaması halinde, çocuklarından biri; çocukları da yoksa veya yaşları itibariyle çalışamayacak durumda iseler kanuni vasilerinin onlar adına iş hakkından feragat etmesi üzerine şehit kardeşlerinden biri, çalışabilir durumdaki malulün kendisi; çalışamayacak durumdaki malulün eş, çocuk veya kardeşlerinden birinin talebi esas alınır. Herhangi bir kamu kurum veya kuruluşunda memur, sözleşmeli personel veya sürekli işçi kadrolarında çalışan hak sahiplerinin iş talepleri kabul edilmez. şehit ve malulün, yaşları itibariyle çalışamayacak durumda olan çocukları, iş hakkı kullanılmadığı takdirde, çalışma yaşına geldiğinde Yönetmelik hükümlerinden yararlandırılır.


Terör eylemleri nedeniyle şehit olan veya çalışamayacak derecede malul bulunan kamu görevlileri ile er ve erbaşların yakınlarını veya malul olup da çalışabilir durumda olanları çalıştırmayan işverenler hakkında, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nca çalıştırmadığı kişi başına ve çalıştırmadığı her ay için sanayi kesimindeki 16 yaşından büyük işçilere uygulanan asgari ücretin aylık brüt tutarının 10 katı (01.01.2005-31.12.2005 dönemi için, 10 X 488,70.=) 4.887,00.-YTL) para cezası uygulanır.